مقاومت آنتی بیوتیکی چیست و چگونه ایجاد میشود؟
این مقاله هنوز دستهبندی ندارد.
مقاومت آنتیبیوتیکی زمانی رخ میدهد که باکتریها در اثر مصرف نادرست یا بیشازحد آنتیبیوتیکها تغییر کرده و دیگر به درمانهای رایج پاسخ نمیدهند.
این پدیده باعث میشود عفونتهایی که زمانی بهسادگی درمان میشدند، به بیماریهای سختدرمان یا حتی غیرقابلدرمان تبدیل شوند و خطر مرگ، بستری طولانیمدت و هزینههای درمانی را افزایش دهند.
استفاده خودسرانه از آنتیبیوتیکها، کامل نکردن دوره درمان و ضعف در کنترل عفونتها از مهمترین عوامل گسترش این مشکل هستند.
مقاومت آنتیبیوتیکی سلامت همه افراد را تهدید میکند، اما بیماران با سیستم ایمنی ضعیف و سالمندان آسیبپذیرترند. در این مقاله از دارو دات کام با این مفهوم بیشتر آشنا میشوید.
مقاومت آنتی بیوتیکی چیست؟
مقاومت آنتیبیوتیکی زمانی رخ میدهد که میکروبها (باکتریها و قارچها) توانایی شکست دادن داروهایی را پیدا میکنند که برای نابودی آنها طراحی شدهاند. این بدان معناست که میکروبها کشته نمیشوند و به رشد خود ادامه میدهند.
در واقع، این بدن انسان نیست که نسبت به آنتیبیوتیک مقاوم میشود، بلکه باکتری است که تغییر ماهیت داده و مقاوم شده است. عفونتهای ناشی از میکروبهای مقاوم به آنتیبیوتیک، درمان بسیار دشوارتر و گاه غیرممکنی دارند.
باکتریها موجودات زندهای هستند که برای بقا میجنگند. وقتی در معرض آنتیبیوتیک قرار میگیرند، آنهایی که ویژگیهای ژنتیکی خاصی دارند زنده میمانند و آنهایی که ضعیفترند میمیرند. باکتریهای باقیمانده تکثیر میشوند و «ارتشی مقاوم» میسازند.
بهطور کلی، باکتریها از طریق 4 مکانیسم یا استراتژی دفاعی اصلی در برابر داروها مقاومت میکنند:
- ساختن سپر دفاعی برای ممانعت از ورود دارو
- پمپاژ کردن دارو به بیرون
- تخریب یا تغییر ساختار دارو
- تغییر ساختار محل اثر دارو
چه عواملی باعث مقاومت آنتی بیوتیکی میشوند؟
اگرچه مقاومت پدیدهای است که بهطور طبیعی از طریق تکامل ژنتیکی باکتریها رخ میدهد، اما عوامل انسانی به شدت به آن سرعت بخشیدهاند:
- استفاده بیش از حد: تجویز آنتیبیوتیک برای بیماریهایی که به آن نیاز ندارند (مانند سرماخوردگی و آنفولانزا که ویروسی هستند).
- استفاده نادرست: تکمیل نکردن دوره درمان، مصرف دوز اشتباه، یا استفاده از باقیمانده داروهای دیگران.
- استفاده در دامداری: استفاده گسترده از آنتیبیوتیکها در دامداری برای تقویت رشد حیوانات و پیشگیری از بیماری در آنها.
- رعایت نکردن بهداشت: کنترل ضعیف عفونت در بیمارستانها و کلینیکها و بهداشت ضعیف فردی که باعث گسترش باکتریهای مقاوم میشود.
- کمبود داروهای جدید: سرعت تولید آنتیبیوتیکهای جدید بسیار کمتر از سرعت مقاوم شدن باکتریهاست.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر عفونتهای مقاوم به آنتیبیوتیک هستند؟
باید گفت هیچکس کاملا در امان نیست و هر کسی در هر سنی ممکن است مبتلا شود، اما گروههای زیر آسیبپذیرتر هستند:
- افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند؛
- بیماران مبتلا به سرطان که تحت درمان با شیمیدرمانی هستند؛
- بیمارانی که جراحیهای پیچیده (مانند تعویض مفصل یا جراحی قلب) انجام میدهند؛
- بیماران نیازمند دیالیز (مبتلایان به بیماری کلیوی پیشرفته)؛
- دریافتکنندگان پیوند عضو؛
- افراد مبتلا به بیماریهای مزمن (مانند دیابت)؛
- سالمندان و نوزادان نارس.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده موارد زیر، فورا به پزشک مراجعه کنید:
- در صورتی که احساس میکنید برای بهبود وضعیت بیماریتان نیاز به مصرف آنتیبیوتیک دارید؛
- اگر علائم عفونت شما پس از مصرف آنتیبیوتیک بهبود نیافت یا بدتر شد؛
- اگر علائمی مانند تب بالا، لرز شدید یا عفونت خون بروز پیدا کرد؛
- اگر دچار عوارض جانبی شدید مثل اسهال شدید و مداوم بعد از مصرف آنتیبیوتیک شدید؛
- اگر زخم جراحی یا بریدگی دارید که قرمز، متورم و گرم شده یا چرک دارد.
چرا مقاومت آنتی بیوتیکی یک مشکل است؟
این پدیده یکی از بزرگترین تهدیدات برای سلامت جهانی است زیرا:
- عفونتهایی که زمانی به سادگی درمان میشدند، سختدرمان یا غیرقابل درمان میشوند.
- باعث افزایش ناتوانی و مرگ ناشی از عفونت میشود.
- منجر به بستریهای طولانیمدت در بیمارستان، نیاز به داروهای گرانتر و مراجعات بیشتر به پزشک میشود.
- بدون آنتیبیوتیکهای موثر، موفقیت جراحیهای بزرگ، سزارین و شیمیدرمانی به خطر میافتد.
کدام باکتریهای مقاوم به آنتی بیوتیک کشندهتر هستند؟
خطرناکترین باکتریها بر اساس سطح تهدید که از سوی سازمان بهداشت جهانی اعلام شدهاند، عبارتند از:
- کلستریدیوئیدس دیفیسیل: باعث اسهال شدید و التهاب روده بزرگ میشود و میتواند کشنده باشد.
- انتروباکتریاسه مقاوم به کارباپنمها: به عنوان باکتریهای بسیار خطرناک شناخته میشوند، زیرا تقریبا به تمام آنتیبیوتیکها مقاوماند.
- نایسریا گونوره: عامل بیماری سوزاک
- استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متیسیلین: عامل عفونتهای شدید پوستی، خونی و ریوی
- توبرکلوزیس: عامل ایجاد بیماری سل
چگونه میتوان با مقاومت آنتیبیوتیکی مقابله کرد؟
مقابله با مقاومت آنتیبیوتیکی نیازمند رویکردی چندجانبه و هماهنگ در سطح فردی، نظام سلامت و سیاستگذاری جهانی است. با اصلاح الگوی مصرف آنتیبیوتیکها، پیشگیری موثر از عفونتها و تقویت پژوهش و نظارت، میتوان از گسترش این تهدید جدی برای سلامت عمومی جلوگیری کرد.
- مدیریت مصرف: بهبود نحوه تجویز و مصرف آنتیبیوتیکها (فقط در صورت ضرورت و با دوز صحیح)؛
- پیشگیری از عفونت: از طریق واکسیناسیون، دسترسی به آب سالم، بهداشت دست و ایمنی مواد غذایی؛
- نظارت: ردیابی الگوهای مقاومت باکتریها در سطح جهانی؛
- توسعه دارویی: سرمایهگذاری برای کشف آنتیبیوتیکهای جدید، واکسنها و ابزارهای تشخیصی سریع.
چگونه میتوان از مقاومت آنتی بیوتیکی پیشگیری کرد؟
پیشگیری از گسترش مقاومت آنتیبیوتیکی تا حد زیادی به رفتارها و انتخابهای روزمره ما وابسته است. با مصرف آگاهانه داروها، رعایت اصول بهداشتی و توجه به توصیههای پزشکی، هر یک از ما میتوانیم نقش خود را در مهار این موج و حفظ اثربخشی آنتیبیوتیکها برای آینده ایفا کنیم.
- آنتی بیوتیکها را فقط با تجویز پزشک مصرف کنید و از مصرف خودسرانه دارو برای درمان بیماریهایی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا (بیماریهای ویروسی) پرهیز کنید.
- اگر برای شما آنتیبیوتیک تجویز شد، آن را دقیقا طبق دستور مصرف کنید و دوره را کامل کنید، حتی اگر احساس بهبودی کردید.
- هرگز آنتیبیوتیکهای خود را به دیگران ندهید و از داروهای باقیمانده قبلی استفاده نکنید.
- شستوشوی دستها، رعایت بهداشت غذایی و پوشاندن دهان و بینی هنگام عطسه از نکات کلیدی پیشگیری از انتقال عفونتهاست.
- واکسنهای خود را به موقع بزنید تا از ابتلا به بیماریهایی که نیاز به آنتیبیوتیک دارند پیشگیری کنید.
پزشکان چگونه باکتریهای مقاوم به آنتی بیوتیک را درمان میکنند؟
درمان این عفونتها چالشبرانگیز است و پزشکان ممکن است از روشهای زیر استفاده کنند:
- انجام آزمایش برای یافتن اینکه باکتری دقیقا به کدام دارو حساس است؛
- استفاده از چند نوع آنتیبیوتیک به طور همزمان؛
- استفاده از آنتیبیوتیکهای بسیار قوی که در خط آخر درمان قرار دارند و تا قبل از بروز مقاومتهای آنتی بیوتیکی، فقط برای عفونتهای بسیار شدید استفاده میشدند؛
- روشهای غیر دارویی مثل تخلیه آبسه (چرک) از طریق جراحی.
در برخی موارد، متاسفانه هیچ دارویی موثر نیست و تمرکز بر مراقبتهای حمایتی خواهد بود.
توصیهای از تیم دارو دات کام به شما
مبارزه با مقاومت آنتیبیوتیکی تنها بر عهده پزشکان نیست و هر فرد میتواند نقش مهمی در کنترل آن ایفا کند. آنتیبیوتیکها اثری بر ویروسها ندارند، بنابراین نباید برای بیماریهایی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا مصرف شوند.
در صورت تجویز آنتیبیوتیک، لازم است دوره درمان کامل شود تا از باقی ماندن و تکثیر باکتریهای مقاوم جلوگیری کنید.
همچنین باید از خوددرمانی و مصرف داروهای باقیمانده یا داروهای دیگران پرهیز کرد. رعایت بهداشت دستها، انجام واکسیناسیون بهموقع و دوری از افراد بیمار از مهمترین راههای پیشگیری به شمار میآیند. مقاومت آنتیبیوتیکی یک «سونامی خاموش» است و اصلاح رفتار مصرف دارو در امروز، میتواند امنیت سلامت فردا را تضمین کند.
سوالات متداول
ابر میکروبها چه هستند؟
«ابر میکروب» یک اصطلاح پزشکی رسمی نیست، بلکه نامی است که رسانهها و عموم برای توصیف سویههایی از باکتریها، ویروسها، انگلها و قارچها استفاده میکنند که نسبت به اکثر آنتیبیوتیکها و داروهای رایج مقاوم شدهاند.
عفونت ادراری (UTI) مقاوم به آنتیبیوتیک چیست؟
عفونت ادراری یکی از شایعترین عفونتهاست که عمدتا توسط باکتری ایکولای ایجاد میشود. زمانی که این باکتریها جهش پیدا میکنند، آنتیبیوتیکهای خوراکی استاندارد (مثل کوتریموکسازول یا سیپروفلوکساسین) دیگر روی آنها اثر نمیکنند. این موضوع باعث میشود درمان یک عفونت ساده مثانه دشوار شده و بیمار نیاز به آنتیبیوتیکهای تزریقی و بستری شدن در بیمارستان پیدا کند.
منابع مقاله:
clevelandclinic | ncbi | who | nfid | mayoclinic
نظرات